LEESTAFEL

 

naar overzicht leesstukken

   
FIETSEN ROND VRIES, TACO MESDAG ACHTERNA		    
         
   
         
         

 
DE LANDSCHAPPEN VAN TACO MESDAG

      
  Taco Mesdag moet worden beschouwd als de schilder bij uitstek van het Drentse landschap in de laatste twintig jaar van de negentiende eeuw. Hij had zich in dit onderwerp gespecialiseerd, en hij deed het niet voorbijgaand naast andere dingen zoals veel andere bekende schilders, bijvoorbeeld Vincent van Gogh.
Merkwaardig genoeg kwam hij hiermee pas uit de kast nadat hij van Groningen naar Den Haag was verhuisd. Daar sloot hij zich aan bij zijn Haagse-School collega's in Pulchri Studio.
Hij concipieerde zijn werken ter plaatse in het gebied rond Vries, ten noorden van Assen. Ze dragen plaatsnamen als Yde, Donderen, Zeegse, maar meestal vermelden de catalogi van tentoonstellingen de neutrale titel Drenthe of Heide.
Die grote olieverfschilderijen kwamen natuurlijk niet op de hei tot stand. Taco Mesdag en zijn vrouw, de schilderes Geesje van Calcar, brachten veel tijd door in hun boerderij Rezzago in Vries. In de stal was een atelier ingericht; daar werden de buiten gemaakte studies uitgewerkt.
Taco's schildersvriend Anton Mauve heeft hem tijdens een logeerpartij in Rezzago uitgebeeld zittend op een krukje midden in het ruige Drentse land. Wat aan een laptop op zijn knieën doet denken, is in werkelijkheid een koffertje met verftubes en penselen, waarvan de binnenkant van het deksel dienst doet als schildersezel.		  
Anton Mauve, Bij Vries (uitsnede met Taco Mesdag)
De Mesdag Collectie		  
 



Taco Mesdag, Zandverstuiving met boom




  


De Rezzagozaal van het Webmuseum MesdagVanCalcar bevat een twintigtal potloodschetsjes van Taco Mesdag op klein formaat. Enkele daarvan zijn voorzien van een plaatsnaam. Hoe bereikte Taco Mesdag zijn onderwerpen? Yde, Donderen en Zeijen zijn nog wel te belopen vanuit Vries, maar Taarlo en Gasteren zijn toch wat ver. Het gebruik van de fiets was nog geen gemeengoed geworden. Het Drentse wegennet bestond tot ongeveer 1900 nog uit zandpaden, maar verkeer per paard en wagen was altijd wel mogelijk. We nemen dus aan dat Taco voor zijn wat verdere schetstochten een rijtuig huurde bij stalhouderij Homan in Vries en er een interessant dagje van maakte. Nu er in Drenthe goede wegen en, vooral, fietspaden aanwezig zijn, is zo'n excursie heel goed per fiets te maken.		  
  Fietskaartje
Het kaartje boven aan de webpagina is gebaseerd op de locaties van schetsjes van Taco Mesdag, waarop een plaatsnaam te lezen valt. Plaatsen en wegen zijn heel schematisch aangeduid, geel voor wegen die vroeger zandweggetjes waren, maar die nu op zijn minst van asfalt zijn voorzien. Rood voor hoofdroutes, die na 1900 langzamerhand al wel als klinkerwegen werden uitgevoerd. De autosnelweg van Assen naar Groningen staat niet ingetekend.
Er zijn twee rondritten mogelijk, hieronder beschreven als Route Oost en Route West, ieder met een afstand van ongeveer 20 km. Het karakter van Route West is is overwegend agrarisch, en van Route Oost iets meer natuurlandschap. Een rit van 20 km kun je binnen twee uur afleggen. Maar we suggereren dat u een kaart met schaal 1:50 000 (2 cm beeldt 1 km uit) bijvoorbeeld Drenthe-Noord van Falkplan raadpleegt, en zelf een precieze weg uitstippelt, en vaak de fiets even langs de kant parkeert om te voet een interessante plek te verkennen. Zodat een tocht een dagje vult.


  


Taco Mesdag, Boerderij aan zandweg		  
 





Taco Mesdag, Heidelandschap met paal

 
De kans dat u een zelfde aanblik zult aantreffen als Taco Mesdag is klein. Zandverstuivingen zijn afgegraven voor bouwmateriaal, heide is bemest tot landbouwgrond, molens zijn omgewaaid, boerderijen afgebrand of herbouwd. Zelfs duizenden jaren oude hunebedden zijn veranderd. Het klimaat, keiendieven of vandalen hebben de keien verplaatst, reconstructie heeft de vorm onherkenbaar gemaakt. Maar al is dan alles anders, veel ouds is bewaard gebleven, en in Drenthe is heel veel meer moois te zien dan in het verstedelijkt deel van Nederland.

Als u toch het onderwerp van een van Taco Mesdags schetsen weet te identificeren-localiseren, maak er dan voor het Webmuseum een goed gelijkende foto van. De details moeten wel overeenstemmem, want Taco bleef graag dicht bij de zichtbare werkelijkheid.
Neem een ook schetsboekje mee, en leg een schilderachtig plekje in je eigen stijl vast.

  


 
BEGIN EN EINDPUNT VAN DE FIETSTOCHTEN:
Vries

 
 

Vries is een oude cetrumplaats waar al in de twaalfde eeuw een kerk werd gebouwd. De toren ervan is vele malen geschilderd en getekend door Geesje Mesdag-van Calcar.
Vries is de hoofdplaats van de gemeente Tynaarlo. Het heeft een fraai nieuw gemeentehuis, waar zich een schilderij bevindt van Taco Mesdag en een van Geesje Mesdag. De boerderij Rezzago met 3 ha landbouwgrond lag begrensd tussen de Asserstraat en het Koffiedik, het uiteinde van een pad naar Zeijen. Het woonhuis met stal bevond zich in de noordelijke hoekpunt.
Tegenwoordig is er een grasperk op die plek, maar van de voormalige boerderij ontbreekt ieder spoor. Hij lag zeker niet op de plaats van het nieuwbouwstraatje dat in aandenken aan boerderij en atelier Rezzago is gedoopt (omcirkeld op de plattegrond).








Geesje Mesdag-van Calcar, Kerkpad te Vries
Collectie gemeente Tynaarlo

  
   



Het terras van café Onder de Linden, gelegen aan de Brink tegenover de kerk, biedt een aangename pleisterplaats vóór of ná de fietstocht. Route Oost start op de Taarlose weg in zuidelijke richting. Route West start in noordelijke richting op de Nieuwe Rijksweg, die verderop Groningerstraat gaat heten.
Beide fietstochten komen langs de locatie van het voormalige atelier van de Mesdags. De Route Oost begint bij die plek op de Taarloseweg, de Route West heeft er zijn eindpunt.
Goede reis.

   

       
ROUTE OOST
Vries - Taarlo - Gasteren - Oudemolen - Zeegse - Tynaarlo - Vries

       
 


Taarlo
De Taarloseweg in Vries begint op de straathoek waar eertijds de atelier-boerderij Rezzago stond.
Taarlo is de moeite waard om even rond te lopen. De boerderijen zijn niet heel oud maar liggen mooi. De dobbe (plas met bluswater) in de dorpskern wordt toeristisch bijzonder gevonden.

Vanaf Taarlo richting Loon bij paddestoel 22739. Na 1,5 km een zandweggetje rechts, daar ligt het hunebed D15 van Loon.
Taco Mesdag noemde het "Hunnebedden bij Taarlo". De meervoudsuitgang is onverklaarbaar. Maar het eerste deel van het woord wijst op een oudtijds misverstand dat de grafmegalieten aan de Hunnen toegeschreven moesten worden. Tegenwoordig weten we heel precies dat het de Trechterbekercultuur van rond 3000 v. Chr. betreft.

  




Taco Mesdag, Hunnebedden bij Taarlo




 
 
Huidig aanzien van het hunebed van Loon



 		  Het is in 1870 uit zijn zandbedekking uitgegraven. Het was toen natuurlijk "in het nieuws", en Taco Mesdag heeft het in die tijd geschilderd. Dat is te zien aan de bruinige granietsructuur op het oppervlak van de zwerfkeien.

Sindsdien hebben die keien een eeuw aan de etsende inwerking van de lucht bloot gestaan en zijn ze grijs verweerd geraakt. Rond 1918 is er een beweging op gang gekomen om de hunebedden in ere te herstellen. Daarbij zijn de dekstenen weer op de draagstenen getakeld. Vandaar dat Taco's monumentale schilderij in verschillende opzichten niet meer "klopt".

  
  Balloërveld
Taco Mesdag woonde voordat hij in 1881 beroepsschilder werd, al dicht bij Drenthe. Misschien dat hij er toen al van droomde om de heide en kuddes schapen op het doek te zetten.
De Route Oost voert tussen Taarlo en Gasteren langs het Balloërveld, een van de unieke heidereservaten die we moeten koesteren. Heide is een luxeprobleem. Maar één dat het rijke Nederland zich nog echt wel kan veroorloven. Rond 1920 is het houden van schapen van belangrijke bedrijfstak tot de bezigheid van het hobbyboeren vervallen. In 1830 waren er bijvoorbeeld in Loenen op de Veluwe nog twintig schaapskooien, nu nog maar één. (Zie ook Loener Schaapskooien op de Leestafel.)
Voor het in stand houden van heide is een kudde onmisbaar. De schapen moeten plekjes gras kaalknagen en opschietende jonge boompjes opvreten. Heide is dus toch ook wel "cultuur-landschap". Vóór de Bronstijd bestond er geen heide, rond het jaar 1000 was het areaal maximaal, tegenwoordig is er nog maar een paar procent. Heide was schaapweidegrond, het leverde plaggen, zand en strooisel voor de agrarische sector. En het kan een rol spelen in de drinkwaterzuivering. En het was geliefd militair oefenterrein. Maar tegenwoordig ligt de rol van heide in de sector natuurbehoud en recreatie. Het Balloërveld is vrij toegankelijk voor niet-gemotoriseerd verkeer, en je kunt er weer een herder met kudde tegenkomen.
Zoals Taco.



  
Taco Mesdag, Herder met schaapskudde op het Balloërveld 		 
 
Taco Mesdag, Heide bij Gasteren



   Gasteren
Ten noorden van Gasteren ligt het natuurreservaat De Gasterse Duinen. Het interessantste is om het fietspad naar Oudemolen door het reservaat te kiezen. Maar u moet natuurlijk wel eerst even het hunebed D10 van Gasteren bezoeken, dat aan de gewone weg naar Oudemolen ligt.


Duinen? Ik dacht vroeger altijd dat die bij het strand en de zee hoorden. Maar duinen kunnen overal ontstaan waar stuifzand is. Het gaat zo: de wind blaast het zand langs een onkruidje, dat wat zand wegvangt. Het raakt een beejte bedolven, en het probeert er boven uit te groeien. Weer vangt het zand, en het hoopje wordt groter. Groter en groter. En er groeien meer van die onkruidjes op. Tot een voorbijganger zegt: "Kijk een duin". 		 
  Oudemolen
In Oudemolen voert de tocht over het toeristisch fietspad tussen paddestoel 23505 en 22422 langs de molen De Zwaluw.
In de tentoonstellingscatalogi met inzendingen waarvan geen afbeeldingen bekend zijn, komt een paar maal Oude molen voor zowel op naam van Taco als van Geesje Mesdag. Het is niet steeds duidelijk of het om het dorpje gaat of een enigszins vervallen molen. Maar het dorp Oudemolen hoorde zeker tot de actieradius van de Mesdags, en het is zeer aannemelijk dat ze er geschilderd hebben.
Het dorp bezat aanvankelijk een waterradmolen in de beek, en later een molen van het type standerd. Dat is een constructie waarbij het complete, rechthoekige, molenhuis draait op een uitwendig onderstel – de standerd. In 1837 is het exemplaar van Oudemolen omgewaaid en vervangen door een moderner type korenmolen. Dat laaste is dus de molen die de Mesdags geschilderd kunnen hebben. Omdat we daarvan geen afbeelding bezitten, illustreren we deze paragraaf met een standerdmolen van Taco Mesdag, waarvan de plaatsnaam onbekend is. Die stond dus in elk geval niet in Oudemolen.



       

Taco Mesdag, Standerdmolen 		 
 
Taco Mesdag, Zandverstuiving bij Zeegse
   Zeegse
De tocht voert nu door het stroomgebied van de sterk kronkelende Drentsche Aa naar Zeegse. Dit was een gebied naar Taco's hart, en hier had hij zich ook nu nog kunnen uitleven, ook al is er van "de grote stille heide" maar een fractie over. Vier van zijn schetsen zijn aan Zeegse gewijd.


.
Taco Mesdag, Boerderij te Zeeegse




  
 

Het landschap is nog steeds gevarieerd: bosschages, stukken heide, weilandjes en het Zeegse Loopje (een bovenloopbeek van de Drentsche Aa). U moet zeker de fiets aan een boom parkeren en het gebied te voet verkennen

Tynaarlo 		   
  Onderweg naar Vries kunt u in Tynaarlo nog een hunebed bewonderen. Volgens oude afbeeldingen gelegen in een kale vlakte, nu tussen de bomen.
De Hoofdweg in Zeegse sluit aan op de Hunebedstraat van Tynaarlo bij paddestoel 22445. Het hunebed D6 van Tynaarlo ligt verrassend genoeg aan deze Hunebedstraat, en wel aan de rechterkant.


Hunebed Tynaarlo D6, schets

  De constructie van een hunebed is, schematisch, een serie van meestal 3 tot 7 trilithons (= driesteenstapel, bestaande uit steeds twee draagstenen overbrugd door een deksteen). De grafkelder die zo ontstaat is aan beide uiteinden afgesloten met een platte draagsteen. Het geheel wordt ellipsvormig omringd door een soort haag van lage kransstenen, die een begrenzing vormen voor de zandhoop waarmee het hunebed oorspronkelijk was afgedekt. Die zandhoop is bij de bekende hunebedden steeds weggegraven ten behoeve van het onderzoek.
Dergelijke stenen wegen in de orde van 1000 kg. Archeologen vermoeden dat een groepje van enkele tientallen mannen in staat was zulke stenen op hun plaats te slepen.
In het Engels heet een hunebed een dolmen, een van oorsprong Bretons woord.


Tenslotte bereikt u, via het dorp Tynaarlo, over de Tynaarlosestraat
Vries weer, vrijwel op de plaats waar de kerk en het café staan.


  

 


ROUTE WEST
Vries - Yde - Donderen - Zeijen - Vries

 
 


Yde
De Groningerstraat heeft veel van zijn autoverkeer verloren aan de parallelle autosnelweg. Voor fietsers is dat wel zo rustig. Gaande in de richting Yde kunt u kiezen tussen een aantal weggetjes naar links.
Als u wilt ervaren hoe het is om u langs een zandweg te verplaatsen, net als Taco Mesdag, bevelen wij de Kerkweg aan.
Een alternatief is als volgt. Net buiten Vries slaat u op de Nieuwe Rijksweg linksaf de Noordenveldweg in. Al heel gauw kunt u rechtsaf, bij wegwijzer 11666, het fietspad volgen dat langs het Stijfveen naar Yde voert.
De zandverstuiving op het schetsje is rond 1900 verdwenen bij de ontginning van het gebied.


.

  



Taco Mesdag, Zandverstuiving te Yde

  
      
Meisje van Yde, Drents Museum    
 In het Stijfveen is in 1897 een veenlijk opgebaggerd. Het bleek het stoffelijk overschot te zijn van een meisje van ca. 16 jaar, 1.40 m lang, dat rond het begin van de jaartelling om het leven is gebracht. Haar lichaam is gereconstrueerd, u kunt haar in het Drents Museum zien.  
 

Donderen 		     
  De naam van het plaatsje slaat niet op het lawaai van het nabijgelegen kleinschalige vliegveld Eelde, al dachten we dat even toen wij van Yde naar Donderen fietsten, en een vliegtuig aan het proefdraaien was.
De tekening met detail van een boerderij hiernaast maakt deel uit van een collage door Geesje Mesdag-van Calcar. Donderen, staat eronder.

Ons volgende schetsdorp is Zeijen, maar in plaats van kaarsrecht van Donderen naar Zeijen af te zakken, is het interessanter om via het Noordsche Veld te gaan. Te bereiken via de Norgerweg, en bij paddestoel 22465 linksaf. Op het Noordsche Veld zijn talrijke sporen aanwezig van de zgn. Zeijencultuur: overblijfsels van bewoning in de bronstijd, in de vorm van grafheuvels en omwalde akkers (de zgn. raatakkers of met een verkeerd woord "celtic fields").
Deze prehistorische raatakkers bestonden uit een aaneenschakeling (als cellen van een honingraat) van omwalde veldjes. De omvang van een akker bedroeg ca. 35 x 35 m. Het geheel kon tientallen hectaren beslaan. Van tijd tot tijd lieten de boeren een landje braak liggen, en breiden er een nieuw stukje aan. Het onkruid dat op het braakland ontstond werd verzameld en verbrand. De restanten, de brandheuvels, zijn ter plaatse nog aanwezig. Op de raatakkers werden o.a. gerst en bonen verbouwd.

  
Geesje Mesdag-van Calcar, Donderen		  
 
Taco Mesdag, Boerderij te Zeijen		  

Zeijen
Als u langs de oostrand van het Noordsche Veld verder gaat, in de richting Zeijen, treft u aan de linkerhand het hunebed D5 van Zeijen aan.
De archeologische vondsten langs de Route West zijn uit heel verschillende tijden. Het hunebed dateert van ca. 3000 v. Chr. , de sporen in het Noordsche Veld van rond 1000 v. Chr. en het Meisje van Yde leefde ongeveer bij het begin van de jaartelling.
Zeijen is een intiem esdorp met saksische boerderijen rond de brink.
Terug van Zeijen naar Vries, kies Oosterweg. In de omgeving van Zeijen staan twee tjaskers (minimolens zonder kast, een schuine as met de schroef in het water) waarvan een bij het Meesterveen aan deze Oosterweg.
Ter hoogte van Vries het pad naar rechts volgen, dat uitkomt op het Koffiedik.
Goede aanleiding om een kopje koffie te gaan drinken bij de pleisterplaats tegenover de kerk.

  
 


     
  Rob en Winky Vetter   Het Drents Museum bezit een grote collectie van Drentse werken van Taco en Geesje Mesdag, zie de Rezzagozaal.
Verder ook heidelandschappen van Taco Mesdag in de Picturazaal en de Pulchrizaal-Taco Mesdag. 		 
         

www.mesdagvancalcar.nl , 1 juli 2012