JELTSEMA PENNINGKABINET


   
 

In de numismatiek wordt scherp onderscheid gemaakt tussen munten en penningen. De eerste dienen om mee te betalen, de tweede om een heugelijke gebeurtenis te gedenken. Maar in beide gevallen gaat het om een meestal rond metalen plaatje, met op de voorzijde een afbeelding – gewoonlijk een portret – en op de keerzijde een toelichtende tekst. De gemeenschappelijke herkomst van de termen blijkt ook uit woorden als penningmeester, tiende penning en het Engelse penny. Een penning zonder bewerkte achterkant of van afwijkende vorm wordt plaquette genoemd. De ronde vorm wordt tegenwoordig vaak verlaten, al blijft de penningkunst traditioneel. Het gedenken met penningen is beslist nog geen uitgestorven gebruik.
De vervaardiging van penningen wordt in het leesstuk Het geheim van de beeldhouwer beschreven.

Fré Jeltsema (1879 - 1971) heeft over een periode van 30 jaar een groot aantal penningen gemaakt, de meeste in het begin van zijn carrière, onder meer tijdens zijn Parijse stage in 1904/1905 bij de penningmaker Chaplain. Ook in het buitenland werd zijn werk zeer gewaardeerd en met prijzen onderscheiden. ("Grande puissance d'expression", "unersetzliche Modell-frische", ...)
Alle penningen en plaquettes hier zijn werk van Fré Jeltsema. De technische uitvoering was in handen van Koninklijke Begeer, Van Kempen en de Munt in Parijs. De meeste afbeeldingen zijn belangeloos ter beschikking gesteld door het Geldmuseum. Maar ook particuliere eigenaars hebben bijgedragen.
Het Webmuseum MesdagVanCalcar stelt deze medewerking zeer op prijs.


   F.E. Jeltsema, Plaquette De Dans. Verzilverd brons, 24,5 x 36 cm (ook in andere maten,
materialen, en  
soms andere titels Herdersdans, en Bacchanaal). 1905. Particuliere collectie.

   
  F.E. Jeltsema, Ontwerp bestemd voor toekomstige winnaars van de Prix de Rome. Minerva vlecht een lauwerkrans met aan haar voeten een palet met penselen, en een beelhouwershamer. Er is ruimte in de keerzijde voor de discipline, het jaar en de naam van de winnaar.
Uitvoeringen in zilver en brons. Doorsnede 50 mm. 1905. Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, links: Rembertus Jeltsema, de vader van de beeldhouwer, hereboer in Uithuizen. Verzilverde galvano. Doorsnede 90 mm. 1905. Collectie Geldmuseum. Rechts: bronzen plaquette op zijn grafzerk. Uithuizen, 1919.
   
  F.E. Jeltsema, portret Ferdinand Leenhoff, leraar beeldhouwen aan de Rijksakademie van Beeldende Kunst, Amsterdam. Keerzijde: beeldhouwerstafel met klei, hamer, boetseerstiften, winkelhaak, passer, en schietlood. Brons. Doorsnee 90 mm. 1904/1905. Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, gouden penning aangeboden aan het schildersechtpaar Sientje van Houten en H.W. Mesdag ter gelgenheid van hun gouden huwelijk, als dank van het Nederlandse volk voor de overdracht aan de Staat van het Museum Mesdag (afgebeeld op de keerzijde).
Ook afslagen in zilver en brons, zoals de penning hierboven. Doorsnee 90 mm. 1906. Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, penning ter gelegenheid van het huwelijk van W.J.J.C. Bijleveld en A.C. de Kempenaer in Oegstgeest. Keerzijde: twee familiewapens met wapenspreuken. Bijleveld publiceerde veel historische artikelen over kastelen rond Oegstgeest. Brons. Doorsnee 50 mm. 1906. Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, moeder en dochter. Links de schilderes Geesje Mesdag-van Calcar, de mecenas van Fré Jeltsema, op een gegoten penning. Koper. Doorsnede 60 mm. Jaartal onbekend. Rechts haar moeder, Barbera Christina van Calcar-de Boer. Zij kreeg negen kinderen, waarvan maar twee (Geesje en een zusje) haar overleefd hebben. Brons. Doorsnee 90 mm. 1906. Particuliere collectie.
   
  F.E. Jeltsema, Mr. W.F. van Leeuwen, burgemeester van Amsterdam van 1901 tot 1910, commissaris van de koningin van Noordholland, en later de eerste vice-president van de Raad van State zonder adellijke titel. Brons. Doorsnee 76 mm. 1910. Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, gedenkplaquette van Het Nieuws van de Dag bij het vertrek van de oprichter J.J. Wüste. De zwevende muze blaast op een koehoorn, symbolisch om het nieuws aan te kondigen dat door de andere muze met een ganzeveer wordt opgeschreven. Links een krantenpers, rechts een zandloper, symbool van de tijdsdruk. Brons. Afmeting 36x40 mm. 1910. Collectie Geldmuseum.
   
 

F.E. Jeltsema, portret van natuurkundige en Nobelprijswinnaar (1910) Van der Waals, beroemd geworden door zijn proefschrift over gassen en vloeistoffen (1873). De grote Engelse geleerde Maxwell heeft het voor het proefschrift van Van der Waals over gehad om zich in het Nederlands te verdiepen. De Engelse vertaling kwam pas enkele jaren later beschikbaar. Op de keerzijde een druk-volume-temperatuur-diagram en de beroemde formule

(P + a / ) = RT / (V - b)

Zilver en brons. Doorsnee 65 mm. 1911. Collectie Geldmuseum.

   
  F.E. Jeltsema, portret van Hugo van Gijn bij zijn aftreden als grootmeester van de Orde der Vrijmetselaren in het Groot Oosten der Nederlanden. Op de keerzijde vrijmetselaarssymbolen: passer, tekenhaak, hemellichamen. Brons. Doorsnee 65 mm. 1917.
Collectie Geldmuseum.
   
  F.E. Jeltsema, portret van prof. Jakob Kraus. Studeerde civiele techniek aan de Technische Universiteit Delft. Werd daar hoogleraar, eredoctor en de eerste Rector Magnificus. Was minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Projectleider bij havenaanleg op verschillende plaatsen in het buitenland. Brons. Doorsnee 65 mm. 1935. Collectie Geldmuseum.
 

 
  F.E. Jeltsema, plaquette Venus en Amor (1905) brons 6,5 cm. Bestaat ook als verzilverde galvano. Collectie Groninger Museum
   
  F.E. Jeltsema, Lente. Keerzijde: landschap met opgaande zon, etenzoekende vogel op de grond, en een vogel die jongen voert op het nest.
Zilver en brons. Afmeting 52x38 mm. 1914. Collectie Geldmuseum.
  Rob en Winky Vetter    
    De Jeltsemavleugel omvat ook:

- de Beeldenzaal, en verder – op de Leestafel – de leesstukken:
- Fré Jeltsema, beeldhouwer m/v (korte biografie)
- Boerendochter wordt gevierd beeldhouwer (monografie Jeltsema)
- Een goed gebaar van Johan de Witt (interpretatie standbeeld)
- Het geheim van de beeldhouwer (artikel beeldhouwtechnieken)
 

www.mesdagvancalcar.nl , 15 januari 2008, 1 april 2013